سمپاش و انواع آن

سمپاش و انواع آن ماده ای است که منشا گیاهی داشته و با نفوذ به مقدار مشخصی در داخل بافت های بدن باعث از کار افتادن یا توقف فعالیت های بدن انسان یا هر موجود زنده ی دیگری می گردد. سمپاش وسیله ای است که مواد شیمیایی را اسپری می کند. تا علاوه بر سرعت بخشیدن به عملیات سمپاشی، باعث صرفه جویی و پخش بهتر سم در محل موردنظر می شود. در حال حاضر، حدود 30 تا 50 درصد سموم مصرفي در كشور، به علت كاربرد نامناسب سمپاش ها، به هدر مي رود.

– اصول  كلي سمپاشي

سموم نباتي ممکن است به چند صورت مورد استفاده قرار گیرند. به صورت تقريباً خالص كه به تكنيكال معروف بوده است.  و با يك حلال مانند آب به عنوان امولسيون ارائه مي شود. که به دوصورت گردپاشی و گرانول پاشی مورداستفاده قرار می گیرد. این سموم، در يك برنامه سمپاشي، باید به طور يكنواخت بر روي گياه (و يا ساير اهداف مورد نظر) پاشيده شوند.

مناسب ترین وسیله برای شكستن محلول و تبديل آن به قطره دستگاه سمپاش است. اجزاي اصلي یک سمپاش، بسته به نوع آن، معمولاً شامل: مخزن، لوله ها، اتصالات، پمپ ها، توربين هاي توليد جريان شديد هوا، موتورهاي الكتريكي، نازل ها، صافي ها و بوم ها است.

آنچه كه در توليد قطرات سمي از اهميت بيشتري برخوردار بوده توجه به مشخصات قطره سمپاش است. مشخصاتي كه بايد متناسب با اهداف مورد نظر در سمپاشي باشد. مثل؛ ارزيابي قُطر قَطرات، تعداد قطرات در واحد سطح و همچنين چگونگي پراكندگی نشان مي دهد كه توجه به مشخصات ياد شده و رابطه بين قُطر و تعداد آن، متناسب با هدف مورد نظر، تا چه ميزان مي تواند كارآيي عمليات سمپاشي را افزايش دهد.

اندازه قطر قطرات سمي، بر حسب «ميكرون» محاسبه مي شود. برای این منظور، از كارت هاي حساس به آب و يا روغن استفاده مي شود. به این صورت كه هنگام كار، تعدادي از اين كارت ها را به فاصله های معين و متعدد در زير دستگاه سمپاش و انواع آن قرار می دهند. پس از ظهور لكه هاي ريز و آبي رنگ، با استفاده از دستگاه ويژه (اپتوماكس) و يا مقايسه با كارت هاي شاخص، سه مشخصه مذكور شامل؛ قطر، تعداد و پراكنش قطرات را ارزيابي می کنند. به این ترتیب، به تناسب هدف مورد نظر، تكنيك هاي سمپاشي اصلاح مي شود.

– مدل های سمپاش

• سمپاش هاي پشتي دستي

  از انواع محلول پاش هاي كوچك كه به طور گسترده مورد استفاده قرار مي گيرند. اجزا تشكيل دهنده اين محلول پاش ها معمولا شامل:

1- مخزن

2- پايه مخصوص قرار گرفتن بر روي زمين

3- تكيه گاه مناسب براي قرار دادن آن در پشت كارگر (درست مثل كوله پشتي)

4- پمپ دستي كه با حركت دادن اهرم مخصوص كار مي كند.

5- محفظه تحت فشار

6- لانس كه مجهز به شير قطع و وصل با يك شير ماشه اي بوده و يك يا چند نازل روي آن نصب مي شود.

براي استفاده بهتر از اين دستگاه ها بايد آن را كاملا به پشت چسباند و در صورت شل بودن آن بايد تسمه هاي مربوطه را طوري تنظيم نمود كه در موقع تلمبه زدن و حركت در جاي خود ثابت باشد تا كارگر در هنگام سمپاشي راحت تر بتواند كار انجام دهد. بعضي از مدل های اين سمپاش ها تماما پر نمي شوند تا فضاي باقي مانده آن براي تحت فشار قرار دادن هوا استفاده گردد و ازآن به عنوان سمپاش پشتي با فشار مداوم بهره برداري گردد.

• سمپاش هاي پشت تراكتوري

معمولا بر روي سه نقطه اتصال تراكتور نصب مي شوند. و ساختمان آنها از مخزن، پمپ، شيرهاي كنترل، صافي ها، همزن، بوم، نازل ها و لوله هاي رابط تشكيل شده است. هر كدام از اين قطعات داراي انواع مختلفي مي باشند. تهيه و تدارك يك بوم بلند اين امكان را فراهم مي آورد كه عرض باند سمپاشي زياد شده و از تعداد دور زدنهاي تراكتور در عرض مزارع كاسته شود. البته عموما طول بوم براي كشاورزان در انجام سمپاشي ثابت است.

– طبقه بندي سمپاش ها بر حسب نوع كاربري

معمولاً سمپاش و انواع آن ها بر اساس نوع كاربري، بر روي محصولات زراعي و باغي استفاده مي شوند. از اين رو، سمپاش هاي رايج در ايران را مي توان به تفكيك  زراعي و باغي، به صورت زیر تقسيم بندي کرد:

الف: سمپاش هاي زراعي:

سمپاش اتومايزر پشتي    –    سمپاش ميكرونر پشتي     –    سمپاش پشت تراكتوري بوم دار    –    سمپاش توربيني زراعي

ب: سمپاش هاي باغي:

سمپاش تلمبه اي ساده پشتي    –    سمپاش كتابي اهرمي پشتی    –    سمپاش پشتي موتوري لانس دار

سمپاش فرقوني     –    سمپاش زنبه اي     –    سمپاش توربيني باغي

– اتومايزر پشتي:

تكنيك اين سمپاش، براي شكستن محلول و توليد قطره سمي، با استفاده از جريان شديد هوا مي باشد. این عمل از طريق يك توربين ساده و نصب شده بر روي محور مركزي يك موتور دو زمانه انجام مي شود. ضمن آنكه به وسيله كلاهك و يا شبكه هاي متفاوتی كه در انتهاي لوله خرطومي قرار مي گيرد. جهت پاشش نيز قابل كنترل است. ظرفيت مخزن اين سمپاش حدود 15 تا 25 ليتر است. صرفاً ویژه سمپاشی مزارع طراحی شده است.

هرچند به دلیل اختلاف نسبتاً زیاد بین قطر قطرات این سمپاش، از نظر کیفیت سمپاشی، ضعیف ارزیابی شده است. اما با نصب هد میکرونر و یا الکترواستاتیک بر روی آن، علاوه بر اصلاح کیفیت، به میزان قابل توجهی راندمان آن نیز افزایش می یابد. کاربری آن، صرفاً حشره کش پاشی و یا قارچ کش پاشی است و نباید برای علفکش پاشی استفاده شود. ضمن آنکه این سمپاش قابلیت گرد پاشی، گرانول پاشی و شعله افکن را هم دارد.

– میکرونر پشتی:

تکنیک این سمپاش، استفاده از نیروی گریز از مرکز، برای شکستن محلول و تولید قطرات سمی است. بدین صورت که؛ محلول سمی در داخل یک پیاله و یا استوانه چرخان (که در انتهای محور یک موتور الکتریکی در حال چرخش با دور زیاد قرار گرفته است) به صورت قطرات یکنواخت و همگن به اطراف تقسیم می شود.

در حال حاضر، به عنوان سمپاش های نسل جدید، دارای بهترین کیفیت سمپاشی و ویژگی های مورد انتظار قطره سمی می باشد. اما از نظر راندمان، هنوز قابل رقابت با سمپاشی هوایی و یا سمپاش های توربینی نیست. مگر آنکه در آینده، اینگونه سمپاش ها نیز مجهز به کلاهک های میکرونر شود.

– تلمبه ای ساده (سمپاش دستی)

به طور کلی سمپاش هایی که خروجی آنها از طریق شیلنگ و لانس تأمین می شود. سمپاش تلمبه ای ساده نیز، جزو همین سمپاش ها است. مخزن آن، یک استوانه فلزی با حجم 10 تا 25 لیتر و معمولاً از جنس گالوانیزه یا پلاستیک فشرده است. که دو طرف آن را به منظور تحمل فشار هوای ذخیره شده محدب می سازد. تکنیک این سمپاش، استفاده ازمحلول تحت فشار برای تولید قطرات است.

بدین صورت که از طریق یک تلمبه ساده دستی، پس از رسیدن فشار مخزن به حداکثر مجاز، بر روی دوش کاربر قرار می گیرد. با تخلیه تدریجی، محلول سمی از نازل مخروط پاش آن به صورت قطرات سمی خارج می شود. به همین دلیل در ابتدای کار، قطرات ریزتر و در انتهای کار، قطرات درشت تر است. این سمپاش صرفاً برای استفاده در حد چند درخت و یا درختچه مناسب است و نباید در مبارزه با علف های هرز از آن استفاده شود.

–  کتابی اهرمی پشتی

تکنیک این سمپاش نیز محلول تحت فشار است. با این تفاوت که فشار لازم در مخزن ذخیره نمی شود، بلکه همزمان با تلمبه زنی، این فشار در پشت نازل تأمین می گردد. همچنین از نوسان ناشی از تلمبه زنی نیز به وسیله محفظه فشار که در مجاورت مخزن تعبیه شده جلوگیری می شود. برتری عمده این سمپاش نسبت به سمپاش پشتی تلمبه ای، فشار ثابت آن در طول سمپاشی است. با استفاده از این ویژگی می توان آن را مجهز به بوم و نازل های تی جت کرد تا در مبارزه با علف های هرز نیز مورد استفاده قرار گیرد.

– پشتی موتوری لانس دار

این سمپاش شبیه سمپاش کتابی اهرمی است. با این تفاوت که فشار لازم، به جای اهرم، توسط یک موتور دو زمانه تأمین می شود. از نظر تکنیکی، جزو سمپاش های محلول تحت فشار محسوب می گردد. حجم مخزن آن، 20 تا 25 لیتر است. لانس و سر لانس آن، قابلیت تغییر در زاویه پاشش و قطر قطرات را نیز دارد. همچنین با توجه به ثابت بودن فشار، می توان آن را به بوم و نازل مجهز کرد تا بر روی محصولات زراعی نیز استفاده شود.

– فرغونی (فرقونی) صد لیتری

این سمپاش برای سمپاشی باغ ها مورد استفاده قرار می گیرد. به دلیل ظرفیت مخزن آن، به سمپاش و انواع آن فرقونی صد لیتری معروف است. دارای یک موتور چهار زمانه و پمپ پیستونی به منظور تأمین فشار مناسب سمپاشی است. قابلیت سرویس دهی از طریق دو شیر خروجی با برد 25 متر از طریق شیلنگ و لانس را دارد. استفاده از این سمپاش، با توجه به معایب تکنیکی آن، بر روی مزارع و محصولات زراعی مناسب نمی باشد. البته در صورت ضرورت می توان از محل سر لانس، با نصب یک بوم دو یا چهار متری، کاربری آن را به سمپاشی مزارع تغییر داد. اما کیفیت سمپاشی به اندازه عملکرد سمپاش های اختصاصی زراعت نخواهد بود.

– زنبه ای

این سمپاش نیز شبیه سمپاش فرغونی است. که برای سمپاشی در باغات مورد استفاده قرار میگیرد. با این تفاوت که چرخ و مخزن ثابت ندارد. به نحوی که علاوه بر تغییر در حجم مخزن، شیلنگ های مکش می تواند به صورت موقت در داخل هر مخزنی قرار گیرد. به منظور ایجاد برد بیشتر، از نظر طول شیلنگ های خروجی و تأمین فشار مناسب در لانس های آنتن (از جمله سمپاشی نخیلات)، با نصب موتور و پمپ قوی تر بر روی آن، این هدف نیز محقق می گردد. کالیبراسیون آن، مشابه سمپاش فرغونی است.

–  پشت تراكتوري بوم دار

اين سمپاش برای سمپاشی در مزارع به کار می رود. که دارای مخزن 400 ليتري و با بوم 8 متري تولید مي شوند. از آنجا كه اغلب مزارع بدون استفاده از دوربين و تكنولوژي مناسب تسطيح ميگردد. معمولاً ناهموار بوده و نمي توان طول بوم را به بيشتر از 8 متر افزايش داد. چون كاليبراسيون دقيق سمپاش را نا ممكن مي سازد.

در کشورهای دیگر، براي مزارع وسيع و هموار، از بوم هاي 40 متري هم استفاده مي شود. در ضمن با تغيير پمپ كه معمولاً از نوع ديافراگرمي است و جايگزيني آن با پمپ پيستوني، در صورت ضرورت مي توان از طريق نصب شيلنگ و لانس، به عنوان يك سمپاش زنبه اي نيز برای سمپاشي باغ ها از آن استفاده کرد. سمپاش و انواع آن پشت تراكتوري بوم دار به صورت های زیر، مورد استفاده قرار مي گيرد:

1- سمپاش سوار شونده

که توسط تراکتور کار میکند و به نیروی شافت و دو بازوي هيدروليك نياز دارد.

2 -سمپاش كششي
این نوع سمپاش برای تامین انرژی با شافت تراكتور کار می کند. با نصب سمپاش و انواع آن بر روي يك شاسي داراي دو چرخ، نيازي به استفاده از بازو هاي هيدروليك نیست

3 – سمپاش خودكششي

به اين صورت كه كاملاً مستقل بوده و هيچگونه نيازي به ساير ماشين هاي كشاورزي ندارد.

• كاليبراسيون چیست؟

در محصولات زراعي، تعيين ميزان محلول مصرفي در يك هكتار باتوجه به ويژگي هاي قطرات سمي اندازه گیری می شود. براي رسيدن به اين هدف، در سمپاش هاي ماشيني زراعي، اعم از پشت تراكتوري بوم دار و يا توربيني زراعي، باید سه عامل متغير اصلي، به تناسب اهداف سمپاشي تحت كنترل قرار گيرند :

فشار سمپاشي   –   دبي و انتخاب نازل   –  سرعت

از آنجا كه اين نوع كاليبراسيون، نياز به انجام عمليات اجرايي، ارزيابي وضعيت سمپاش و انواع آن همچنين محاسبات دقيق كارشناسي دارد. نمي توان يك الگويي كلي ارائه کرد. بلكه اين گونه سمپاش ها، براي هر مزرعه، در شرايط زماني و مكاني همان مزرعه بايد تنظيم و كاليبره شوند. پس، قبل از اقدام به سمپاشي، لازم است در حوزه مراكز خدمات، حتماً به كارشناسان حفظ نباتات، مروجان كشاورزي، كلينيك هاي خصوصي گياه پزشكي و يا شرکت های مجاز دفع آفات نباتی منطقه مراجعه کرده و انجام كاليبراسيون اجرايي سمپاش مورد نظر، از آنان درخواست شود.

– مهم ترین شاخص های ارزیابی سمپاش

سمپاش و انواع آن دارای سمپاش پشت تراکتوری بوم داربوده است. که قبل از استفاده باید شماره همه نازل ها از نظر دبی و زاویه پاشش یکسان بوده و شکاف نازل ها در امتداد بوم باشد. همچنین صافی 50 مش در پشت آنها وجود داشته باشد و صافی های درب و زیر مخزن نیز کنترل گردد. با استفاده از  پیمانه، یک لیتری، در یک دقیقه اندازه گیری می شود. و با شماره آن مقایسه می شود. فاصله نازل ها بر روی بوم، باید با شناسه سمپاش برابر باشد. که معمولاً در سمپاش های ایرانی 50 سانتی متر به صورت ثابت است.

وجود چکه گیر (چک والو) در پشت نازل الزامی است.از سلامت فنر ضربه گیر بر روی بوم اطمینان حاصل شود.کلیه اتصالات، از زیر مخزن تا رگولاتور، شیرهای مقسم و لوله های انتقال محلول به نازل و همچنین لوله برگشت به مخزن، کنترل شود تا نشتی نداشته و عبور محلول از آنها به طور کامل انجام شود.از سلامت رگولاتور و پیچ تنظیم کننده فشار، اطمینان حاصل شود. به تناسب شماره نازل، ارتفاع بوم از روی محصول -به منظور رعایت اصول همپوشانی- کنترل شود.